Hoe haal je het meest uit je vakantie?

Hoe veel mensen kijken uit naar de vakantie om even niets te hoeven doen? Alle drukte achter zich te kunnen laten en even op te laden? Als dat moment echter aangebroken is, kiezen veel mensen niet voor echt ontspannen.

Vakantie is doorgaans de tijd geworden van leuke dingen doen en de dingen doen waar je in de drukke agenda niet aan toe gekomen bent en die wel nog moeten gebeuren. Zelfs ontspannende activiteiten als lezen worden vaak ‘musts’, want er is eindelijk tijd om bijvoorbeeld die stapel boeken die zich opgebouwd heeft, door te werken. Deze reclame vond ik even treffend als verontrustend.

‘Neem duizenden boeken mee op reis’ is een boodschap die past in onze tijd. Hoeveel kan ik gedaan krijgen in een zo kort mogelijke tijd? Dat gaat door in de vakantie. Als je terug komt op je werk na de vakantie is de vraag dan ook steevast: ‘Wat heb jij gedaan tijdens je vakantie?’. In plaats van ‘Heb jij voldoende uitgerust tijdens je vakantie?’, terwijl dat is waar mensen juist (zeggen) naar op zoek (te) zijn.

Voldoening door te doen

Dingen doen is hetgeen waar mensen voldoening uit halen. De rest is al snel verkwisting van de tijd. Doelloos niets doen is zonde als er zoveel leuks te doen is. Er is ook zoveel te doen tegenwoordig, we hoeven ons nooit meer te vervelen en de opties zijn eindeloos. Daarmee trappen we in onze vakantie in dezelfde val als gedurende het reguliere leven: als we willen ontspannen zoeken we afleiding in plaats van ontspanning. We gaan voor doen in plaats van even niets doen.

Uiteraard geeft even niet bezig zijn met de stressende of druk makende factor een relatieve ontspanning. Maar ontspan je mentaal ook? Of vervang je het door nieuwe prikkels, die je alleen maar afleiden van de andere en je nog steeds mentaal niet tot rust komt? Echte ontspanning is minder prikkels. Alles wat je doet of prikkels die je zoekt, is voornamelijk afleiding. Zeker als het een beeldscherm heeft, wat doorgaans ware prikkelbombardementen zijn voor de geest, maar door de meeste mensen juist voor ontspanning ingezet wordt.

Een mooi voorbeeld van onze drang om te doen is ook dat mensen er liever voor kiezen om naar de sportschool te gaan dan te mediteren wanneer ze mentaal moe of gestrest zijn. Liever het gevoel hebben echt wat gedaan te hebben in de kostbare tijd om aan jezelf te werken, dan ‘minder’ inspanning te leveren. Het overkomt zelfs de mensen die vaker mediteren en weten hoeveel meer het doet voor de geest dan dezelfde tijd in de sportschool. Uiteraard maakt het sporten ‘het hoofd even leeg’, maar het voorkomt niet dat je evengoed veel prikkels binnenkrijgt. Net zoals bij beeldschermconsumptie. Zeker ook omdat we tijdens het sporten vaak nog extra prikkels toevoegen, zoals hardlopen of de sportschool in met de oordoppen in. We zoeken ontspanning in de afleiding.

Niets doen is niet gemakkelijk

Wanneer we de input van prikkels wat terug brengen, zoals tijdens de vakantie, merken we vaak pas hoe moeilijk we het vinden om los te komen van het doen. Hoe vaak hoor je niet dat mensen een week nodig hebben op vakantie om überhaupt een beetje tot rust te komen. Maar zelfs dan wordt er doorgaans nog steeds bijna compulsief gezocht naar prikkels en dingen ‘doen’. Zelfs als mensen op het strand liggen in de zon, nemen ze er een boek, tablet of smartphone bij en/of luisteren ze naar muziek.

Vraag jezelf eens af hoeveel jij ‘doet’ tijdens je vakantie. Gebruik jij je vakantie optimaal om te herstellen en dat te doen wat je je voorneemt? Als je het ze vraagt, hebben vrijwel alle mensen het gevoel prima te weten hoe ze kunnen ontspannen, maar is dat als je er echt naar gaat kijken niet meer dan afleiding. Hoe is dat voor jou? Zoek je dan echt even geen prikkels, of laat ook jij je verleiden door alle door het bedrijfsleven zo aantrekkelijk mogelijk gemaakte prikkelbombardementen? Ga maar na, elke advertentie is een ‘call to action’. Die, als je echt gaat ervaren hoe je je mentaal erna voelt, je eerder vermoeider dan uitgeruster doen voelen.

Zorg voor balans

Dit alles wil natuurlijk niet zeggen dat je geen leuke dingen meer moet doen tijdens je vakantie. Zorg er echter wel voor dat je de balans in de gaten houdt als het je doel is om tot rust te komen en dat je dus voldoende ontspanning inbouwt.

Je kunt niet optimaal productief en creatief zijn als je geen ontspannen geest hebt. Om zoveel mogelijk uit je werk maar zeker ook leven te halen, is het dus belangrijk te zorgen voor een goed evenwicht. De vakantie leent zich er prima voor daaraan te werken. Ook in je dagelijks leven is het echter belangrijk daar ruimte voor te maken, want een paar weken vakantie is onvoldoende om te compenseren voor de rest van het jaar stress. Zeker als je ook nog de vakanties volpropt met dingen ‘doen’.

Yes, meditatie!

Zonder voor de eigen parochie te willen preken, is meditatie het ultieme middel om je daarmee te helpen. Mijn boek heet niet voor niets ‘Meditatie, je dagelijkse minivakantie’. Er is geen methode waarbij je zo bewust even rust neemt van alle externe prikkels en bewust bezig bent je niet te laten meeslepen en beïnvloeden door de interne prikkels. Doe er je voordeel mee!

Daarbij gaan mijn wekelijkse meditatie avonden gewoon door in de zomer. Het ideale moment om een gewoonte te starten, waar als het werk er is vaak net wat minder tijd en ruimte voor is. Je bent meer dan welkom. En mocht je toch één boek mee willen nemen op vakantie, wellicht is die over je dagelijkse minivakantie wel uitermate toepasselijk. Hele fijne vakantie en wie weet tot snel bij een van mijn trainingen!

Yoga en meditatie

Meditatie en yoga, zoals we ze in de huidige vorm kennen, zijn nauw met elkaar verbonden en bestaan al vele eeuwen. Het mediteren is in vele verschillende vormen terug te vinden binnen vrijwel elke cultuur ter wereld en is degene met de langste historie. Yoga is in eerste instantie juist ontstaan ter ondersteuning van de meditatie beoefening. Als disclaimer, ik ben geen yoga expert en voor dit onderwerp wat info ingewonnen bij yoga leraren. Daar heb ik me laten vertellen dat de eerste en aanvankelijk enige yoga houding de lotushouding was. De yoga oefeningen zijn daarbij oorspronkelijk ontwikkeld om de lotus houding als meditatie positie beter, langer en gemakkelijker te kunnen aannemen. De yoga houdingen en bewegingen zijn daarbij niet alleen ontwikkeld om je lichaam te prepareren, ze helpen ook om mentaal ‘de meditatietoestand te kunnen verwelkomen’, zoals een yogadocente het ooit mooi naar me verwoordde. Ze bereiden je daarmee mentaal voor op de meditatie.

Hand in hand

Sinds het ontstaan van de yoga traditie zijn de ontwikkeling van yoga en meditatie (zowel in aanvankelijk Azië als tegenwoordig de Westerse wereld) door de eeuwen heen hand in hand gegaan. Yoga is daarbij bij ons in het westen veel sneller gangbaar en populair geworden. Waar het een aantal decennia geleden nog wat zweverig en meer voor hippies was, is het nu alweer een tijdje ‘hip’. Het heeft daarmee de weg voor meditatie geplaveid en een brug van fysieke naar mentale training gebouwd, waardoor meditatie tegenwoordig ook in onze maatschappij van ‘zweverig’ naar ‘hip’ geworden is.

Waar yoga en meditatie elkaar uitstekend aanvullen, zijn het duidelijk twee op zichzelf staande disciplines met elk hun specifieke vaardigheden. Zo zou ik je niet aanraden een yoga les te volgen bij mij als meditatie trainer. Aan de andere kant kun je je afvragen of een yoga leraar de aangewezen persoon is om meditatie lessen bij te gaan volgen. Veel yoga docenten hebben zich niet specifiek verdiept in meditatie begeleiding en vaak ook geen intensieve eigen beoefening. Logisch omdat hun aandachtsgebied waarschijnlijk voornamelijk bij de yoga is.

Naast dat de gehele yoga les erop gericht is deze met volle aandacht aanwezig te zijn, heeft vrijwel elke yogales een of meerdere meditatieve gedeeltes. Zo wordt er aan het begin van de les vaak even een extra moment genomen om echt aan te komen in de ruimte en even te ‘landen’. Aan het einde van de les is er vaak een lange diepe ontspanning in de Savasana pose, waarin op de rug liggend bewust even de volledige aanwezigheid en ontspanning wordt toegelaten. Zowel fysiek als mentaal.

Waar je geen yoga leraar hoeft te zijn om een serie mechanische rekoefeningen te begeleiden, hoef je ook geen meditatie leraar te zijn om mensen een meditatieve ervaring te kunnen geven in de vorm van een stukje ontspanning of mindfulness. Waar de mechanische rekoefeningen echter niet in de buurt komen van de essentie van yoga, is het de vraag of de meditatieve ervaringen bij ontspanning of aandacht voor mindfulness ook daadwerkelijk training voor de geest zijn, zoals dat bij meditatie het geval is. Het is dan ook de vraag of een yoga leraar de persoon is om je de weg naar de geest ook via de geest te leren, waar ik waarschijnlijk niet degene ben je te leren hoe dat via lichaamsbewegingen en -poses te doen Een goede yogales kunnen begeleiden vraagt dan ook om andere kennis en ervaring dan een goede meditatie training te geven.

Andere ingang

Zowel yoga en meditatie hebben volgens mij primair als doel om met openheid en zonder oordeel, bewust en volledig aanwezig te zijn bij wat er is. Met andere woorden, mindful aanwezig te zijn in het hier en nu. Om die reden kan yoga je meditatieve vaardigheden vergroten en kan meditatie ervaring je helpen de essentie van yoga sneller en beter op te pikken.

Door alleen te mediteren word je fysiek niet zo fit dan als je aan yoga doet, net zoals je door alleen yoga te doen waarschijnlijk niet zo diep de geest kan doorgronden zonder te mediteren. Het verschil tussen yoga en meditatie ligt voornamelijk bij de ingang die genomen wordt om jezelf te trainen. Yoga neemt om bewust aanwezig te zijn meer de fysieke ingang, terwijl meditatie zich daarvoor richt tot de geest.

Dat wil niet zegen dat bij yoga de geest niet belangrijk is. Er is vanuit de essentie ervan veel aandacht voor het mindful aanwezig zijn bij elke houding, beweging en ademhaling tijdens de les, evenals van alles wat er mentaal gebeurt bij de fysieke oefeningen. In tegenstelling tot de benadering die in het Westen lang werd aangehouden, dat lichaam en geest te scheiden zijn, hebben de meer oosterse filosofieën al lang geleden geaccepteerd dat ze hoogstens te onderscheiden zijn.

Ook meditatie technieken refererend aan ‘de andere zijde van het spectrum’, het fysieke in dit geval. Denk maar aan hoe een geluid of fysieke sensatie gebruikt wordt als je object van meditatie of hoe meditatie toegepast wordt bij mensen met chronische pijn. De bodyscan en het mediteren op de ademhaling zijn zelfs twee van de meest bekende meditatie vormen bij ons in het Westen.

Waar yoga op fysiek vlak een stapje verder gaat dan meditatie, gaat meditatie op mentaal vlak net even verder dan waar de yoga je heen brengt. Je leert niet alleen het observeren van de geest bij een bepaalde input, je gaat nog dieper in op de werking van de geest en hoe er mee te kunnen werken.

Heel complementair

Yoga kan je helpen je meditatieve vaardigheden te verbeteren en andersom. Kies de weg die het best bij je past en je het meeste brengt. De een kan ook een prima ingang vormen voor de ander. Zo was yoga voor mij ooit de ingang om te gaan mediteren. Yoga was aanvankelijk voor mij persoonlijk effectiever om tot mentale aanwezigheid en rust te komen. Sterker nog, als (over)actief persoon en sporter, vond ik meditatie veel te moeilijk toen ik probeerde het zelf te doen. Als je me toen verteld had dat ik ooit nog een bedrijf in meditatietrainingen zou starten en er een boek over zou gaan schrijven, had ik je waarschijnlijk voor gek verklaard. Na maandenlang intensief aan yoga gedaan te hebben, kwam meditatie echter weer op mijn pad en lukte het me beter. Daar hebben mijn vele uren yoga zeker aan bij gedragen hebben.

Iedereen die wel eens gemediteerd heeft, weet dat meditatie allesbehalve gemakkelijk is. Waarom het bij mij bij de tweede poging ook beter lukte, was omdat ik toen, in tegenstelling tot de eerste poging, wel goede begeleiding en uitleg kreeg. Een goede leraar je het snelst kan helpen om yoga onder de knie te krijgen. Sterker nog, het is zelfs noodzakelijk als je de essentie te kunnen begrijpen en toepassen. Datzelfde geldt denk ik voor meditatie.

Men’s Health over yoga vs meditatie

For what it’s worth, een ‘vergelijkend’ onderzoekje van Men’s Health deze maand tussen yoga en meditatie viel uit in het voordeel van meditatie:

Wil je daar meer over weten en verder willen gaan dan het stukje meditatieve ervaring dat je in de yogaklas ervaart, laat het me gerust weten of bekijk mijn aanbod op de website.

Mediteren voor ouders met (jonge) kinderen

Mijn eerste reactie, zeker ook als ervaringsdeskundige: BLIJF MEDITEREN! Je hebt het wellicht meer dan ooit nodig. Kleine kinderen zijn top en brengen veel vreugde en plezier in het leven. Om beter om te kunnen gaan met de uitdagingen kan meditatie je echter prima helpen.

Toen mijn dochtertje geboren werd ruim anderhalf jaar gelden, stond ook bij ons thuis het leven even op zijn kop. Het zoeken naar een nieuw ritme (en als dat gevonden was het opnieuw zoeken naar een nieuw ritme aangezien de kleine daar weer aan toe bleek te zijn), zorgde ervoor dat het steeds weer opnieuw je plek en agenda invulling zoeken. Iets als mediteren kan er dan al snel bij inschieten, zelfs bij een meditatie instructeur zoals ik zelf. Ik dacht dat de gebroken nacht de reden waren dat ik me zo vermoeid voelde en ik ‘iets sneller’ prikkelbaar was. Totdat m’n vriendin aan me vroeg of ik eigenlijk nog wel eens mediteerde. En als je partner dat aan je vraagt, zegt dat genoeg waarschijnlijk. Inderdaad was mijn dagelijkse meditatie beoefening verloren gegaan in de nieuwe dagindeling en het langer in bed willen blijven liggen.

Toen ik weer begin met mediteren merkte ik vrijwel meteen de veranderingen. Want net als met sporten merk je de effecten van mediteren met name wanneer je het even niet meer doet. Dan pas voel je hoeveel het doet voor je fitheid en hoe je je in het algemeen voelt. Ondanks de nog steeds gebroken nachten voelde ik me minder moe, was ik helderder en scherper tijdens mijn werk en raakte ik minder snel geprikkeld. Ook mijn vriendin vond het dus fijn dat ik weer mediteerde.

De valkuil er door de omstandigheden even tijdelijk mee op te houden, is waarom elke sportschool een behoorlijk aantal ‘slapende leden’ heeft, mensen die wel lid zijn maar al maanden niet meer geweest zijn. De drempel het weer op te pakken is hoog, zeker als je agenda als snel weer gevuld is met nieuwe dingen, wat zeker met gezinsuitbreiding het geval is. Vind er maar eens tijd voor.

Maar wanneer dan?

Uiteindelijk zijn vrijwel alle dingen die je graag wilt doen meer een kwestie van prioriteit dan van tijd. Als het echt belangrijk genoeg is voor je, dan vindt je wel een plekje, zelfs als je de regie over je eigen agenda voor en groot deel kwijt geraakt bent.

Naast in de pauzes op mijn werk, mediteerde ik ook weer elke ochtend. Aangezien mediteren een hele opgave kan zijn, als er een klein kind wakker is, deed ik dat ervoor. Aangezien onze kleine al een jaar om half 7 in de ochtend wakker wordt, was de consequentie dat ik om 5 uur mijn bed uit moest om een uur te willen mediteren en daarna mijn lichamelijke oefeningen te doen. Ik geef toe, dat klinkt niet erg aantrekkelijk maar is zeker de moeite waard. Een uur mediteren geeft meer mentale ontspanning dan een uur slapen en waar slapen absoluut niet vervangen kan worden door meditatie, is een uurtje slaap inruilen voor een uur meditatie een goede deal. Niet alleen vermindert je vermoeidheid en dus slaapbehoefte erdoor, ook je mentale helderheid en het omgaan met vermoeidheid en emoties neemt merkbaar toe.

Mocht je nog steeds niet aan voldoende slaapuren komen erdoor, dan is het het overwegen waard een uurtje minder door te brengen achter de televisie, het kijken van series of op sociale media. Als je nagaat wat dat je brengt in vergelijking met meditatie, zou de keuze simpel moeten zijn. De digitale entertainment zorgt zelfs voor meer mentale vermoeidheid omdat het de prikkelhoeveelheid voor je brein exponentieel doet toenemen. Van ontspanning en meer rust is er dus niet echt sprake, hoogstens van afleiding. Meditatie werkt dan beter.

Elke minuut is meegenomen

Geef jezelf het cadeau van even rust en resetten, zeker als je het nodig hebt. Zoals de bekend uitspraak van een Zen meester luidt: ‘je zou 20 minuten per dag moeten mediteren, alleen niet als je het druk hebt. Dan zou ie een uur per dag moeten mediteren.’ Uiteraard hoef je geen uur te mediteren elke dag. Voor mij werkt dat optimaal, maar als je tien minuten doet is al helemaal top en zal je al een merkbaar verschil opleveren. Succes!

Of kom naar een les

Het structureel inplannen werkt voor veel mensen vaak beter als ze ergens heen gaan. Daarvoor ben je uiteraard meer dan welkom in mijn wekelijkse meditatie lessen.

Mocht je überhaupt geïnteresseerd zijn in het leren mediteren, kijk gerust even rond op mijn website en luister naar de audiomeditatie, lees de uitleg en blogs die ik geschreven heb. Mijn ‘Meditatie CV’ vind je bij Over mij en de testimonials op de pagina’s geven een indicatie van welke mensen bij mij komen en of je in hun verhalen herkent wat jij zoekt.

Je bent uiteraard ook meer dan welkom om een bij mijn trainingen ‘live’ te komen onderzoeken of ik iemand ben die je verder kan begeleiden op het pad van meditatie. Check mijn agenda bij Aanbod – Voor jou en voor de volgende activiteit is. Tenslotte is er nog mijn boek ‘Meditatie, je dagelijkse minivakantie’ die je een idee kunnen geven over mijn aanpak.

Mocht je nog vragen hebben over meditatie, stel ze me gerust door me een mailtje te sturen. Wellicht wordt het wel het onderwerp van mijn volgende blog.

Hoe lang moet een meditatie sessie minimaal duren?

Niet al te lang geleden zag ik in de boekhandel het boek ‘Mindfulness’ van de Harvard Business Review. Dat een van de meest gerenommeerde universiteiten van de wereld al vele jaren onderzoek doet naar meditatie en er tevens steeds meer en openlijker over publiceert, bevestigt nog maar eens dat meditatie het vooroordeel zweverig of uitsluitend religieus te zijn, inmiddels wel achter zich gelaten heeft.

Bladerend door het boek, viel mijn oog op de titel van een van de hoofdstukken: ‘Mindfulness, als je geen tijd hebt om te mediteren’. Zouden korte momenten van mindfulness meditatie kunnen vervangen? Heel recent stond er in de Men’s Health een artikel over een minuut per dag mediteren. Is dat voldoende?

Hoe veel moet je oefenen voor effect?

Eén minuut oefenen beter dan niet oefenen. Ik heb een meditatie leraar ooit horen zeggen dat de enige slechte meditatie die is die je niet gedaan hebt. Aan de andere kant is elk uur telkens twee push ups doen, iets dat weinig structurele winst opleveren. Wil je echt iets trainen dan ontkom je er denk ik niet aan om er inspanning als wel als tijd in te investeren. Dat geldt ook voor meditatie. Als die minuut je opstap is naar tien of vijftien minuten mediteren, wat meer echte verdieping en training is, is het nuttig. Op zichzelf doet het denk ik weinig.

Zoals ik in mijn blog ‘Een meditatie of mindfulness cursus?’ al schreef, kan ‘informele oefening’ door regelmatig even bewust mindful aanwezig zijn, niet tippen aan de verdieping van ‘formele’ meditatie. Niet voor niets is een onderdeel van elke mindfulness cursus de opdracht om ook thuis te mediteren. Vaak wordt zelfs een uur per dag geadviseerd tijdens de acht weken van de cursus. Ook al zoeken mensen graag een quick-fix tegenwoordig en lijkt die er te zijn met korte mindfulnessmomenten of meditaties, het heeft een weinig verdiepend effect. Daarvoor zijn langere trainingsblokken nodig, net zoals bij het aanleren van andere vaardigheden. Een quick-fix is vergelijkbaar met een dosis paracetamol of bloeddruk- of cholesterolverlager, het heeft een tijdelijk effect en deze dosis op zichzelf verandert structureel niets. Zelfs niet bij herhaald gebruik, want er is dan steeds sprake van een vernieuwing van het tijdelijke effect en als je ermee stopt ben je geen stap verder dan toen je ermee begonnen bent. Om meer structurele effecten te verkrijgen zijn verdieping en trainingsuren nodig.

Voorbij de warming up

Elke meditatie merk je waarschijnlijk weer dat je even de tijd nodig hebt om ‘erin te komen’. Los te komen van de drukte in en om je heen en even te landen in het moment. Daarom heeft vrijwel elke geleide meditatie een transitiemoment aan het begin van de meditatie dat je helpt de overgang te maken van waarmee je bezig was, naar het zijn in het hier en nu. Die fase is wat korter als je mentaal al redelijk kalm en in balans aan de meditatie sessie begint en kan wat langer duren als je net uit de drukte komt of veel aan je hoofd hebt. Zoals ik een boeddhistisch leraar ooit hoorde zeggen, dien je voor de transitiefase zo lang de tijd te nemen ‘until you don’t want to punch anybody on the nose anymore’.

Omdat je even nodig hebt erin te komen en de rust te vinden, bevind je je als je telkens maar kort mediteert, vaak alleen maar in die transitiefase. Kom je eigenlijk niet verder dan de warming up en daar vindt zelden het echte verdiepende effect plaats. Vaak is dit ook de lastigste fase van de meditatie en doe je dus elke keer het meest moeilijke deel van de meditatie. Goed om te trainen wellicht maar niet afgeleid raken tijdens de meditatie is ook als je enigszins tot rust gekomen bent al moeilijk genoeg.

Officiële richtlijnen?

Zijn er officiële richtlijnen voor een minimaal aantal minuten van meditatie om effectief te zijn? Niet dat ik weet. In veel wetenschappelijke onderzoeken waarbij ze meetbaar positieve resultaten vinden, gebruiken ze meditaties van twintig minuten. Ook de transcendente meditatie stroming houdt standaard 2×20 minuten per dag aan.

Headspace, de meest gebruikte meditatie app ter wereld die naar mijn mening een heel goed onderbouwde strategie aanhoudt, heeft veel meditaties van tien minuten. Ook heb ik vooraanstaande wetenschappers op het gebied van meditatie zoals Richard Davindson, horen zeggen dat tien minuten voldoende is om tot aantoonbare resultaten te komen.

Mijn persoonlijke ervaring

Uiteindelijk is de meest optimale tijd om te mediteren naar mijn idee heel persoonlijk en afhankelijk van hoe goed je de vaardigheid beheerst en je ervaring. Net zoals dat geldt voor hoe lang je gaat hardlopen. Als je te snel stopt met je hardloopsessie, bereik je niet de ultieme trainingsprikkel. Als je te lang doorgaat overbelast je de zaak en kom je ook niet verder. Als je bij meditatie minder doet dan je eigenlijk aan kan, dan mis je een deel van je mogelijke trainingsresultaten. Bij meditatie overbelast je jezelf niet snel, maar als je alleen maar gefrustreerd je tijd uit aan het zitten bent en het lukt je niet meer erbij te blijven omdat de meditatie voor je te lang duurt, dan heb je er weinig aan en is het enige dat je opbouwt wellicht een afkeer tegen het mediteren.

Bij je sporttraining begin je met een goed behapbare dosis en bouw je dat verder uit. Ook bij meditatie geldt dat, net als dat hoe langer je effectief kunt oefenen, des te groter de resultaten zijn. Drie keer per week een uur oefenen zet meer zoden aan de dijk dan drie keer een kwartier. Zoek de ideale dosis die bij jou past en dat doe je doorgaans proefondervindelijk.

In de praktijk

Als je begint met mediteren dan kun je denk ik het beste kiezen voor sessies van tien tot vijftien minuten. Dat is (aantoonbaar) voldoende om effecten en verdieping te krijgen en daarom zijn ook de meeste van mijn meditatie audio’s tien tot vijftien minuten. Vanuit daar is het goed uit te gaan bouwen. Dat kan door vaker of door langer te mediteren. Streef er eerst naar om dagelijks te mediteren en ga vanuit daar de lengte verder uitbouwen. Kijk echter vooral wat voor jou werkt. Als een paal boven water staat dat hoe meer, langer en vaker je oefent, hoe meer resultaten je boekt en hoe sneller je vooruitgang zal gaan.

Bewuste, mindful momenten naast je meditatie versterken het effect van je meditatie en doe ze vooral als je daar effect van hebt. Besef dat het echter nooit een vervanging van de meditatie sessies zelf is als je meer wil dan een periodiek ontspanningsmoment en graag structurele effecten wilt bereiken. Het verschil kun je waarschijnlijk al merken aan hoe je je na een mindful moment of na een meditatie voelt. Bedenk dat je van een paar keer per dag twee push ups doen word je ook niet heel veel fitter wordt.

Succes!

Mocht je geïnteresseerd zijn in het leren mediteren, kijk gerust even rond op mijn website en luister naar de audiomeditatie, lees de uitleg en blogs die ik geschreven heb. Mijn ‘Meditatie CV’ vind je bij Over mij en de testimonials op de pagina’s geven een indicatie van welke mensen bij mij komen en of je in hun verhalen herkent wat jij zoekt.

Je bent uiteraard ook meer dan welkom om een bij mijn trainingen ‘live’ te komen onderzoeken of ik iemand ben die je verder kan begeleiden op het pad van meditatie. Check mijn agenda bij Aanbod – Voor jou en voor de volgende activiteit is. Tenslotte is er nog mijn boek ‘Meditatie, je dagelijkse minivakantie’ die je een idee kunnen geven over mijn aanpak.

Mocht je nog vragen hebben over meditatie, stel ze me gerust door me een mailtje te sturen. Wellicht wordt het wel het onderwerp van mijn volgende blog.

Fijne dag en wie weet tot ziens!

‘Sporten is mijn meditatie’

Meer dan eens hoor ik mensen zeggen ‘mijn sport is mijn meditatie’. Of dat ze dit zeggen over wandelen in de natuur, luisteren naar muziek of het lezen van een boek, en dat ze daarom de meerwaarde om te mediteren voor zichzelf niet zien.

Is dat terecht en brengt het net zoveel als mediteren? Daarover gaat deze blog.

Sporten, muziek luisteren, wandelen in de natuur of lezen zijn allemaal manieren om even ‘het hoofd leeg te maken’. Als mensen zeggen dat dit ‘hun meditatie’ is, dan doelen ze waarschijnlijk voornamelijk op het ontspannende effect ervan, wat doorgaans als het voornaamste effect van meditatie gezien wordt. Net als bij meditatie, kunnen deze activiteiten inderdaad een ontspannen gevoel geven. Het mechanisme erachter is echter anders en daarmee is er een belangrijk verschil tussen mediteren en deze activiteiten. Activiteiten inderdaad want ze zijn allemaal gericht op iets ‘doen’, terwijl mediteren zich richt op ‘zijn’.

Ontspanning door controle of door afleiding?

Activiteiten zoals sporten en lezen geven ons dan wel een gevoel van mentale ontspanning, maar is het dat daadwerkelijk ook? Ontspanning is het verminderen van prikkels en niet het zoeken naar andere prikkels. Het alleen maar wegbrengen van de aandacht van de prikkels die je onrustig maken, heet afleiding. Dat kan even rust geven omdat je niet bezig hoeft te zijn met wat je onrustig maakt, het brengt de geest echter niet persé rust.

Bij meditatie ben je bewust bezig de prikkels die er zijn te laten zijn voor wat ze zijn. Niet erin op te gaan maar ze loslaten dus. Niet alleen leidt dit tot een diepe mate van ontspanning wanneer je er enigszins in geoefend bent, je vergroot ook nog eens je vermogen om te ontspannen, je controle over hoe ontspannen je bent. Je traint je geest dus om te komen tot interne balans en ontspanning en daarmee onderscheidt het zich van afleidingen en de eerder genoemde activiteiten. Daar begin je telkens weer opnieuw met ontspannen en bouw je niet structureel aan je vermogen daar zelf controle op uit te kunnen oefenen.

Symptoombestrijding of structurele winst?

Afleiding is een prima tool om even los te komen van iets dat je bezig houdt of acute stress te doorbreken. Als de drukte en onrust echter weer toeneemt, heb je weer een nieuwe dosis nodig van het boek, de muziek, de sport of andere activiteit. Omdat meditatie je vermogen om te ontspannen traint, neemt je spanningsniveau structureel af met elke keer dat je het oefent en pluk je er zo ook tussen de meditaties door de vruchten van. Je leert controle te krijgen of je je mee laat nemen door afleidende prikkels of niet en zo om bewust je aandacht te sturen en deze niet automatisch mee te laten nemen door wat er gebeurt.

Het investeren in een middel dat je stressbestendiger maakt en je structureel helpt beter tegen onrustig zijn gewapend te zijn als later dezelfde of vergelijkbare prikkels zich voordoen, is effectiever dan iedere keer ‘de brand van onrust opnieuw te moeten blussen’ en niets te doen aan de ‘brandpreventie’. Je werkt aan structurele veranderingen in plaats van alleen symptoombestrijding.

Sporten, wandelen in de natuur, muziek luisteren en zelfs een boek lezen zijn geen training van de geest. Als je de geest wil trainen dan gaat het erom bewust bezig te zijn met de werking ervan. Net zoals dat geldt voor de training van een techniek bij het sporten of het leren van een taal. Door sporten, wandelen en andere bezigheden richt je de aandacht juist weg van de geest en laat je die brengen naar iets dat je aantrekkelijk vindt. Dat is geen training, hoe vaak je het ook doet, je leert er niet beter je geest door kennen of de werking ervan beter kunnen controleren. En dus anders dan wat meditatie doet.

Onafhankelijk of afhankelijk van?

Een ander voordeel van meditatie is dat je niet afhankelijk bent van externe omstandigheden om tot ontspanning te komen. Mediteren kun je vrijwel overal en altijd, dat geldt niet voor sporten, wandelen door de natuur, muziek luisteren of lezen. Daarvoor heb je altijd een externe factor nodig die niet altijd voorhanden is. Wat als je even niet kunt sporten of bewegen door een blessure of andere omstandigheden? Als er even geen natuur om in te wandelen of muziek om naar te luisteren voorhanden is (zoals bij een lege telefoon), of je even niet weg kunt om te wandelen omdat je op je werk, een afspraak moet zijn? Kun je ook de rust in jezelf vinden als je ‘meditatie’ om wat voor reden dan ook niet kan op dat moment? Als je afhankelijk bent van de omstandigheden om te ‘ontspannen’ of even af te schakelen ben je kwetsbaarder dan als het vanuit jezelf komt.

Het mechanisme van mediteren voor mentale rust en ‘de andere vormen van mediteren’ is dus heel anders. Maar je kunt toch ook meditatief je vaardigheden doen? Uiteraard is dat zo. Yoga en tai chi komen daar wellicht het meest bij in de buurt. De dingen die de mensen echter zien als ‘hun meditatie’ worden echter zelden echt mindful gedaan. Tijdens het sporten hebben mensen vaak oordopjes in of zijn ze bezig met beeldschermen of met het praten met iemand anders. Zijn er prikkels die zelfs bewust opgezocht worden. In meditatie ben je juist daarvan los aan het komen.

Meditatie is je laboratorium situatie, daar waar je experimenteert en oefent om puur en alleen gericht te zijn op het loskomen en ontspannen. Om bewust en op eigen kracht te komen tot controle over je geest. Dat kan ook wel tijdens activiteiten, maar is veel moeilijker trainbaar als er afleidende prikkels zijn. Je begint ook niet met zwemmen in een onrustige oceaan of met het aanleren van een tennisslag in een wedstrijd. Dat doe je pas als je het echt beheerst.

Wat is het meest effectief volgens onderzoek?

De wetenschap heeft zich de laatste decennia uitvoerig gericht op het in kaart gaan brengen van de positieve effecten van meditatie. Zowel meditatie als sporten en de andere hier genoemde alternatieven voor meditatie brengen mentaal een ontspannen gevoel. Wat brengt je echter het meest?

Uit vergelijkend onderzoek blijkt dat meditatie voor meer ontspanning en afname van stres zorgt dan ontspanningsoefeningen (Levy 2012 – Creswell 2016 – Hwang 2018), stil zitten met ogen dicht (Zeidan 2015 – Irrmischer 2018), slaap (Black 2015) en ook fysieke oefeningen zoals sporten (Quach 2016  – Edwards 2017  – Alsaraireh 2017). Meditatie is zo’n slechte keuze dus niet en levert je ook nog een heleboel andere positieve effecten op omdat je je geest traint.

Op zich allemaal niet onlogisch aangezien de mate van ontspanning vaak gemeten kan worden aan de hoeveelheid prikkels je tot je neemt. Bij vrijwel niets is dat zo weinig als bij meditatie. Daarbij zorgt meditatie voor talloze andere voordelen, zoals een betere en snellere werking van de hersenen, meer productiviteit en meer creativiteit omdat het zorgt voor training van de geest die verder gaat dan alleen het ontspannende effect. Het is niet voor niets dat mensen uit de hoogste segmenten van de sport (zoals Djokovic en voorheen Kobe Bryant en Michael Jordan), het bedrijfsleven (zoals binnen Apple en Google en voorheen Steve Jobs) en zelf het leger (zoals de Amerikaanse elite eenheden), meditatie gebruiken om tot beter prestaties te komen.

De conclusie

Uiteraard ben ik absoluut niet tegen welke vorm van ‘ontspanning’ of uitlaatklep mensen ook kiezen. Zelf sport ik ook graag en zoek ik graag een park of bos op om te wandelen. Er is ook totaal niets mis met even je gedachten verzetten en je stress te doorbreken.  Als sport of de andere activiteit die iemand zijn of haar meditatie noemt degene brengt wat hij of zij zoekt, is dat natuurlijk helemaal prima. Maar mocht je steeds weer onrust en vermoeidheid tegen komen, dan is het wellicht een idee om eens te onderzoeken wat (meer) mediteren je brengt.

Vaak is het automatisme om iets te ‘doen’ echter zo sterk geworteld in ons systeem, dat dit vaak automatisch verkozen wordt boven een methode als meditatie die juist niets doen is. Zelfs de mensen die wel eens gemediteerd hebben en er direct positieve effecten van ervaren hebben en zelfs meer dan bijvoorbeeld sporten, kiezen liever om even te ‘zweten in de sportschool’. Test voor jezelf wat je het meest brengt en of je de meest effectieve keuze maakt voor jezelf.

Ik denk dat het echter duidelijk is dat activiteiten als sporten, wandelen, muziek luisteren of lezen te benoemen als vergelijkbaar met meditatie, niet helemaal correct is. Ze kunnen een meditatieve ervaring met zich meebrengen, het is geen meditatie. Als je iets je meditatie noemt, vraag je dan af of je volledig bewust en in controle bezig bent met het richten van je aandacht op iets dat ontspanning en dus tot minder prikkels leidt en je onafhankelijk bent van de omstandigheden structureel bezig bent met het trainen van je skill om dat bewust beter te beheersen. Als je iets ‘doet’ is dat per definitie al geen meditatie want dat is juist even ‘niets doen’.

Nu je weet hoe het zit, aan jou de keuze. Wie weet brengt meditatie je nog wel meer dan je huidige strategie, ook buiten het tot ontspanning komen om. Succes!

Mocht je geïnteresseerd zijn in het leren mediteren, kijk gerust even rond op mijn website en luister naar de audiomeditatie, lees de uitleg en blogs die ik geschreven heb. Mijn ‘Meditatie CV’ vind je bij Over mij en de testimonials op de pagina’s geven een indicatie van welke mensen bij mij komen en of je in hun verhalen herkent wat jij zoekt.

Je bent uiteraard ook meer dan welkom om een bij mijn trainingen ‘live’ te komen onderzoeken of ik iemand ben die je verder kan begeleiden op het pad van meditatie. Check mijn agenda bij Aanbod – Voor jou en voor de volgende activiteit is. Tenslotte is er nog mijn boek ‘Meditatie, je dagelijkse minivakantie’ die je een idee kunnen geven over mijn aanpak.

Mocht je nog vragen hebben over meditatie, stel ze me gerust door me een mailtje te sturen. Wellicht wordt het wel het onderwerp van mijn volgende blog.

Fijne dag en wie weet tot ziens!

Hoe vind ik een goede meditatie leraar?

Meditatie is steeds meer mainstream geworden de laatste jaren en steeds meer mensen vinden de weg naar deze zeer effectieve manier om te komen tot meer mentale rust en balans en een groter mentaal prestatievermogen. Daarmee groeit ook de vraag naar meditatie leraren en de snelle groei in vraag gaat vaak niet gepaard met een vergelijkbare groei in kwaliteit van het aanbod. Dat geldt zeker voor meditatie want er is niet zoiets als een echte opleiding of keurmerk voor meditatie of mindfulness trainers. Het is een vrije titel en veel mensen die het aanbieden hebben slechts een korte of geen cursus gedaan en weinig eigen ervaring of diepgaande training in hun bagage.

Zo begeleiden yoga docenten vaak meditaties tijdens hun les, maar omdat het meer een bijproduct van de yoga is, hebben ze daar vaak weinig in verdiept. Ook mensen die mindfulness cursussen geven hebben niet persé veel ervaring of goede training in het geven van meditaties, iets dat ik zelf in de praktijk gezien en ondervonden heb. Ook al is meditatie een onderdeel van elke mindfulnesscursus, het is vaak niet de ‘core message’ (zie voor het verschil tussen meditatie en mindfulness mijn blog daarover).

Met alle respect voor deze mensen uiteraard, is het een beetje te vergelijken met artsen die advies geven over voeding: het is gelieerd aan hun product maar hun opleiding gaat er niet of nauwelijks op in. Zo heeft zelfs een maag darm en lever arts nauwelijks iets geleerd over voeding in zijn opleiding…  En je wilt toch graag een expert als je ergens beter in wilt worden.

Online

Er is tegenwoordig ook veel meditatie aanbod online. Niet alles wat onder de noemer meditatie aangeboden wordt, is echter ook daadwerkelijk meditatie. Veel van de YouTube video’s met meditatie in de titel, is geen meditatie. Het zijn vaak meer oefeningen waarbij je wat ‘doet’, in plaats van dat het methodes zijn die je brengen tot ‘zijn’. Ze brengen vaak wel mentale ontspanning voor het moment, maar zijn geen echte training van de geest voor structurele resultaten. Dat betekent dat je niet structureel meer ontspanning krijgt maar telkens weer overnieuw begint met elke sessie. Meer daarover vind je in mijn tweede boek.

Auteurs van meditatie boeken

Zelfs de meeste boeken over meditatie, zijn niet geschreven door meditatie leraren. Vaak zijn het journalisten die er onderzoek naar gedaan hebben en een beschouwende beschrijving van het onderwerp geven, of psychologen of wetenschappers die dat doen vanuit hun achtergrond. Maar zelden zijn het echter mensen die ook zelf vele uren op het meditatiekussen hebben doorgebracht en ook de praktijkzijde ook goed kennen. Als je uit eigen ervaring weet wat de valkuilen zijn en mensen hebt begeleidt in het leren mediteren, krijg je een goed beeld over waar je tegenaan loopt en hoe ermee om te gaan.

Met de boeken geschreven door iemand zonder meditatie ervaring is uiteraard niets mis en het kan je een prima idee geven over wat meditatie is. Vaak zijn het echter boeken met een steeds weer vergelijkbare inhoud die niet verder gaan dan de basis principes. Niet de boeken die je echt verder de diepte in helpen ten aanzien van je beoefening. Ik heb mijn boeken geschreven om daar een positieve uitzondering op te geven.

Een echte leraar

Boeken en online trainingen kunnen je zeker verder helpen, er gaat echter niets boven een ‘echte’ directe leraar. Je kunt het vergelijken het met gitaar spelen of leren tennissen. Je kunt zelf een heel eind komen door ermee aan de slag te gaan, je zult nog wat sneller en meer leren door erover te lezen of online filmpjes over te kijken, maar je zult nooit zo ver komen als met een directe leraar die ervaring heeft en je proces bekijkt en je voorbij de belangrijkste obstakels kan helpen. Je leert meer, sneller en effectiever met deskundige begeleiding.

Er zijn genoeg mensen die je mee kunnen nemen in een meditatieve ervaring. Iemand leren mediteren en begeleiden in waar deze tegenaan loopt in het proces, is echter een heel ander verhaal. Waar let je op bij het vinden van een goede leraar?

Hoe vind ik een goede leraar?

In de eerste plaats is het heel persoonlijk wie je echt verder kan helpen. Dat heeft te maken met de methode en kennis, maar ook met de klik die er met het persoon is. Zoals elke leraar denk ik zijn leerling goed moet beoordelen om te kijken of hij of zij de meest geschikte is om dit persoon verder te helpen, is het denk ik ook heel belangrijk dat de leerling de leraar goed checkt. Dat kan alleen in de praktijk. Tegenwoordig is het met de komst van internet al een stuk gemakkelijker een indruk te krijgen van iemand. Als er video’s of audio’s zijn van degene kun je al kijken of het persoon en de aanpak met je resoneert of niet. Nog beter is het een keer een lezing, les of geleide meditatie bij te wonen om het te ervaren.

Dan is er echter nog steeds een hele ruime keuze van aanbod. De eerste indicatie kan zijn of het CV van degene getuigt van ervaring. Zoals ik aangaf zijn er helaas geen opleidingen of keurmerken voor handen, al is ook dat nooit helemaal een garantie voor competentie. We hebben al gezien dat ook het geschreven hebben van een meditatie boek, niet persé een teken van praktijkervaring hoeft te zijn. Kijk of je iets terug kunt vinden over of het persoon zelf meditatie ervaring heeft wat heeft hij of zij gedaan heeft op diens pad naar het voor een groep gaan zitten. Zaken als reviews en testimonials of ervaringen van de mensen om je heen zijn uiteraard ook goede indicatoren.

Als je vaker geweest bent bij een leraar is het goed te kijken of deze uit ervaring of theorie zijn lessen geeft. Theorie is uiteraard de basis, de ervaring en dus beheersing van de toepassing ervan, is waarmee jij op jouw specifieke pad het beste verder geholpen kan worden. Een leraar die uit ervaring les geeft heeft een consistente heldere boodschap die hij steeds weer brengt en daarbij de manier waarop steeds weer fris en actueel is. Dat betekent niet telkens exact dezelfde zinnen, bewoordingen en voorbeelden te geven maar het toe te spitsen op dat moment, de actualiteiten of jouw specifieke vragen. Zo ook tijdens de meditatie begeleiding. De basis meditatie van de meditatie en de gebruikte methode mag dan steeds hetzelfde zijn, de manier om je te helpen tot bewustzijn te komen is het meest effectief als deze steeds weer fris is doordat net even andere zinnen te gebruiken en andere aanwijzingen te geven. Dat is hoe ik hoop dat de mensen die regelmatig naar mijn wekelijkse trainingen komen het ervaren. Iedere keer fris en net even anders terwijl de boodschap gelijk en eenduidig is.

Zoek uiteindelijk altijd naar iemand die bij je past. Kennis en ervaring zijn essentieel om iemand iets te kunnen leren, het over kunt brengen op een manier dat degene het goed kan begrijpen en het echt ‘landt’, is minstens net zo belangrijk. Straalt degene verder ook uit waar jij naar op zoek bent? Als je meditatie leraar nerveus en gestrest overkomt terwijl jij rust en ontspanning zoekt, is dat waarschijnlijk niet de beste leraar voor je.

Kijk dus of wat en hoe het aangeboden wordt ook past bij jou. Zelfs met de beste leraar is er niet voor iedereen een match en daarom is het goed dat er meerdere methodes en type instructeurs zijn.

Wat ook geldt voor mij uiteraard

Bovenstaande geldt uiteraard ook voor mij, ook al ben ik auteur van deze blog. Mocht je geïnteresseerd zijn in wat ik te bieden heb, kijk gerust even rond op mijn website en luister naar de audiomeditatie, lees de uitleg en blogs die ik geschreven heb. Mijn ‘Meditatie CV’ vind je bij Over mij en de testimonials op de pagina’s geven een indicatie van welke mensen bij mij komen en of je in hun verhalen herkent wat jij zoekt.

Je bent uiteraard ook meer dan welkom om een bij mijn trainingen ‘live’ te komen onderzoeken of ik iemand ben die je verder kan begeleiden op het pad van meditatie. Check mijn agenda bij Aanbod – Voor jou en voor de volgende activiteit is. Tenslotte is er nog mijn boek ‘Meditatie, je dagelijkse minivakantie’ die je een idee kunnen geven over mijn aanpak.

Mocht je nog vragen hebben over meditatie, stel ze me gerust door me een mailtje te sturen. Wellicht wordt het wel het onderwerp van mijn volgende blog.

Fijne dag en wie weet tot ziens!

Alcohol, suiker, cafeïne en meditatie

Het is geen probleem als je mediteert en ook alcohol drinkt. De vraag is echter of het je beoefening ten goede komt. Alcohol heeft met name invloed op je fysieke systeem. Je geest kan namelijk niet echt dronken worden. Daarom zijn mensen die veel gedronken hebben, vaak in een klap weer ‘nuchter’ als er iets heftigs gebeurt. Wat alcohol wel beïnvloedt is je vermogen om je geest en wat daarin gebeurt goed waar te nemen. En dat is nu net wat meditatie is. Om zo bewust mogelijk aanwezig te kunnen zijn, is een helder brein een noodzakelijke voorwaarde, net zoals een radio noodzakelijk is om het radiostation te kunnen ontvangen.

Ontspanning

Meditatie is een combinatie van focus en ontspanning; het aandachtig aanwezig zijn bij wat er is en dat tegelijkertijd ontspannen kunnen waarnemen. Vaak zijn we te druk en onvoldoende ontspannen. Helpt alcohol ons dan niet een handje om die gespannenheid en drukte wat terug te brengen? Alcohol lijkt een ontspannende werking te hebben op ons systeem, maar dat is alleen fysiek het geval. Kijk maar eens hoe je je mentaal voelt nadat je met alcohol in je bloed naar bed gegaan bent. Meestal is dat niet al te best en ben je alles behalve uitgerust, ook al heb je lang geslapen en was je totaal KO.

Alcohol haalt de rem er wat vanaf bij mensen, laat het de teugels wat meer vieren. Dat zorgt ervoor dat de controle die we hebben over wat er allemaal gebeurt, afneemt. Dat merk je niet alleen fysiek in je coördinatie en reactievermogen, ook mentaal is dat zo. De ‘monkey-mind’ raakt verder ontremt. Zaken als gedachten en emoties worden sterker beleefden nemen je sneller mee. Daarmee train je dus het tegenovergestelde als bij meditatie en daardoor kan deze nog uitdagender worden.

‘Uppers’

Voor ‘uppers’ als suiker en cafeïne lijkt het vaak juist dat het je meer alert en scherper maakt. Je energieniveau stijgt inderdaad vaak, al is ook dat met name fysiek. Het zorgt eigenlijk voor een kleine stress reactie, terwijl dat juist is wat mensen vaak terug willen dringen in hun leven. Je lichaam wordt even ‘aan’ gezet maar dat wil niet zeggen dat je ook mentaal scherper en helderder wordt. Echt goed concentreren lukt niet dan. Je wordt eerder onrustiger en opgefokt, klaar voor instinctief handelen en overleven. Daarom zorgt het vaak ook voor slaapproblemen. Koffie heeft bijvoorbeeld een ‘halfwaardetijd’ van zes tot acht uur om uit je systeem te raken na gebruik en beïnvloedt je slaap negatief in die periode. De uppers helpen je in iedere geval niet om te komen tot goed doordachte beslissingen. Voor helder overzicht maar ook voor creativiteit en productiviteit heb je juist mentale rust en balans nodig. Daarom krijg je je beste ingevingen onder de douche en helpt harder denken niet als je maar niet op iemands naam kunt komen. Vaak schiet die je uren laten ineens te binnen en dat is altijd als je even ontspannen bent een nergens mee bezig.

Kijk ook maar eens hoe goed je je nog kunt concentreren als je net een suikerrijk taartje hebt gegeten of een kop koffie op hebt. Doorgaans komt dat niet ten goede aan je mentale helderheid en balans. Daarbij is het maar heel tijdelijk en voel je je extra moe als de dosis ‘uitgewerkt is’.

‘Meditatie vraagt om een kalme en heldere geest en alcohol, suikers en koffie zorgen vaak juist voor het tegenovergestelde‘

Een aantal jaren geleden, toen ik een twee uur per dag mediteerde, ben ik geminderd met alcohol drinken omdat het mijn meditatie negatief beïnvloedde. Ik dronk nooit heel erg veel maar merkte het in de ochtend meditatie als ik de avond ervoor ook maar één of twee glazen wijn gedronken had. De laatste jaren drink ik helemaal niet meer en ben ik ook heel matig met suiker want ook daarvan merkte ik dat het mijn meditatie, vaak nog uren nadat ik iets zoets gegeten had, negatief beïnvloedde. Ik heb zelf nooit koffie gedronken dus de effecten daarvan op je meditatie ken ik niet uit eigen ervaring. Er zijn echter genoeg ‘collega’s’ die mediteren die beamen dat ook koffie eerder mentaal onrustig maakt dan zorgt voor een kalme geest.

Maak je eigen keuze

Net als bij hardlopen kun je dat prima doen als je een aantal wijntjes of halve taart op hebt of een volle maag hebt, je trainingseffect wordt er echter negatief door beïnvloedt. Ben bewust hoe je je beoefening beïnvloedt en het je doet voelen in het algemeen. Mensen die meer gaan mediteren kiezen er vaak vanzelf voor om minder alcohol, suiker en cafeïne tot zich te nemen omdat ze zich bewuster worden van hoe hun lichaam en geest erop reageert. Een glaasje alcohol brengt natuurlijk geen grote schade toe, gezond wordt het echter nooit want elke druppel is uiteindelijk belastend voor je lichaam. Het is niet voor niets dat het gebruik ervan sterk afgeraden wordt bij kinderen en vrouwen die zwanger zijn en het zelfs gevaarlijk is in combinatie met autorijden of medicijngebruik. Ook cafeïne en suiker zijn niet gezond. Dat laatste hebben we uiteraard nodig, want suiker is een belangrijke vorm van brandstof voor met name de hersenen. We krijgen met gezonde voeding en fruit echter voldoende suikers binnen en de zoetigheden van tegenwoordig zijn ware bombardementen en brengen hoeveelheden suiker in het systeem wat in de natuur helemaal niet eens voor komt. Vaak zijn we er echter zo aan gewend dat we het niet meer merken. Is het lichaam zo verdoofd dat we de impact van alcohol, suiker en sigaretten niet eens meer zo waarnemen.

Hoe meer je mediteert, hoe beter je je lichaam en geest waar gaat nemen. Dat betekent dat je nauwkeuriger gaat ervaren wat goed en niet goed is voor je en vaak ga je daardoor bewustere keuzes maken. Daardoor hoef je niet te stoppen en alle ‘geneugten’ van het leven, het helpt je wel ze te minderen als je dat zelf wilt. Ook wordt het leven niet saaier en minder leuk door minder alcohol of andere toevoegingen, je gaat juist beter ervaren wat er wel is en kan er meer van genieten. Je hebt er de ‘shots’ miet meer voor nodig. Je geest wordt helderder en je lichaam wordt gezonder, dat zorgt zelden voor minder levenskwaliteit. Daarom helpt mediteren ook met het afkicken van verslavingen.

Veel mensen gebruiken koffie, suiker en alcohol om meer ontspannen of alert te worden. Meditatie zorgt daar ook voor en is een gezond alternatief dat voor dezelfde effecten kan zorgen en met louter positieve ‘bijwerkingen’. Uiteraard ben ik er niet op uit mensen te vertellen dat ze geen koffie, alcohol en suiker meer moeten nemen? Iedereen is vrij om zijn eigen life style keuzes te maken. Wel is het goed je bewust te zijn van hoe je systeem erop reageert en of het je oplevert wat je denkt dat het je brengt. Net als met meditatie en eigenlijk alles waar je jezelf vrijwillig aan bloot stelt: word ik er beter van? Voel je je er mentaal en fysiek (vooral op termijn) beter door of juist slechter?

En als ondersteuning van je meditatie?

Besef je dat de ogenschijnlijke ontspanning of verhoogde alertheid door bijvoorbeeld alcohol of koffie, niet is wat je mentaal helderder gaat maken. Als je een extra uitdaging wil neem vooral een sportdrankje of paar wijntjes voor je meditatie, het werken met de geest is doorgaans echter al uitdagend genoeg.

Succes!

Mediteer met de zomer!

Uiteraard is ook de zomer een prima moment om je geest te trainen. Met mooi weer is binnen zitten met de ogen dicht echter vaak niet de meest aantrekkelijke optie. Ook voel je je vanzelf vaak al beter en rustiger als de zon schijnt en is de behoefte om te mediteren minder want dat is wat de meeste mensen juist zoeken met het mediteren. Ook valt met de vakantie de drukte van een baan vaak even weg en is er meer ruimte en vrije tijd. Ruimte die echter snel weer opgevuld wordt want in de zomer is er vaak veel te doen en zien is om je heen.

Ook al voelt je even terugtrekken waarschijnlijk meer iets voor de winter, ook de zomer een goede tijd om te mediteren. De vraag is namelijk of alle activiteit in deze periode je echt rustiger maakt. Brengt het rust en stabiliteit, of zorgt de toegenomen hoeveelheid activiteit om je heen er wellicht voor dat je zelfs meer afgeleid bent van jezelf dan normaal en is de behoefte om te mediteren onderliggend zelfs groter dan in de winter.

Ontspanning of activiteit?

Die behoefte voor mentale rust en stabiliteit is het grootst als die door de omstandigheden het minst aanwezig is. De zomer en met name vakantie zorgt voor een onderbreking van het drukke ritme. Sportcompetities liggen stil en voor de meeste mensen is het rustiger op het werk of zijn er zelfs vrij van. Minder vaste bezigheden of structurele agendavulling zorgt echter niet per definitie voor meer rust en ontspanning. Net zoals erop uit gaan naar het strand, een festival of een terrasje dat niet doet. Er is niets mis mee natuurlijk en het is een hele prettige break om even niet bezig te zijn met de dagelijkse beslommeringen, de mentale rust en het even echt opladen komt het vaak niet ten goede.

• de ontspanning van vakantie is heel anders en minder diepgaand dan die van meditatie

Training

Meditatie is waarschijnlijk de meest effectieve methode om rust te creëren in je systeem. Je bent bewust bezig om alle prikkels even te laten voor wat ze zijn en er afstand toe te creëren, zodat de drukte in en om je heen je even niet meer zo sterk beïnvloedt. Meditatie is je mentale hygiëne die meteen zorgt voor frisheid. Iets die met name als je omstandigheden veranderen de balans kan bewaken.

Meditatie is met name echter ook training van je geest zodat deze frisheid meer structureel wordt. Zonde om een paar maanden niets mee te doen in de zomer. Niet alleen gaat het ten koste van je mentale fitheid, de drempel het erna weer op te pakken wordt vaak des te groter. Dat is vergelijkbaar met sporten voor je lichaam. Als je even minder sport, zoals wanneer de competitie stil ligt in zomerperiode of het zwembad even dicht is, merk je dat dit wat doet met je lichaam. Je voelt je anders erdoor, minder fit en scherp, ook al hoef je door omstandigheden niet topfit te zijn. Een fitheid die je straks als alles weer opstart, wel nodig is. Veel mensen herkennen wel hoeveel zwaarder de voorbereiding op de nieuwe competitie is als je een aantal weken niets gedaan hebt, tegenover wanneer je je conditie enigszins onderhouden hebt in de break.

Als het dagritme van de (werk)week verandert of zelfs wegvalt in de vakantie, is het juist vaak lastiger om ook dagelijks te blijven trainen. Dat geldt ook voor mediteren. Je hebt meer vrije tijd maar het gebrek aan structuur is wat echter de meeste invloed heeft. Zeker als je ook nog eens niet thuis bent. Ik merk zelf dat als ik op reis ben, ik vaak minder een moment op de dag voor meditatie vind. Terwijl ik al jaren een vast dagelijks ritme heb in meditatie en op reis vrijwel niets ‘hoef’ op een dag. Meditatie behoudt niet alleen de balans in de toegenomen hoeveelheid prikkels, het helpt je juist ook om nog meer te kunnen genieten van alles wat er gebeurt. Of dat nu op reis of vakantie is, of met de leuke dingen in de zomer. Daarbij merk je ook dat de ontspanning van meditatie heel anders is dan die van vakantie.

Echte ontspanning

Zomer en vakantie is fijn en voelt vaak heel relaxend, maar is niet persé hetzelfde als ontspanning voor je systeem. Zelfs al heb je een dag doorgebracht in het park of het strand, het voelt nog steeds anders aan als de ontspanning van een meditatie. Waar de relaxte omstandigheden vaak een fysieke loomheid of mentale behoefte aan slapen met zich meebrengt, zorgt meditatie vaak juist voor een frisheid en wakkerheid. Iedereen die regelmatig mediteert zal dit denk ik herkennen.

Mediteer met de zomer!

Mijn boodschap is zeker niet om alleen maar binnen te zitten met het mooie weer. Geniet vooral van al het moois dat de zomer te bieden heeft! Je kunt je meditatie er zelfs op aanpassen door bijvoorbeeld eens wat vaker buiten te mediteren. Ik vind het heerlijk om in de zon en de natuur te mediteren. Of het nu op je balkon of dakterras is, in het park, op het strand of ergens anders in de natuur, mediteren kun je overal. Ga zitten en ervaar wat je zintuigen allemaal waarnemen. Hoe voelt de warmte van de zon op je huid. Welke geluiden en geuren kun je waarnemen in de zomer? Ervaar hoe de bedrijvigheid buiten zich om je heen beweegt, zonder dat je er wat mee hoeft.

Uiteraard kun je ook gewoon je reguliere meditatie doen. Ondanks dat je een rustig plekje opzoekt voor je meditatie, zal je in de buitenlucht wat sneller afgeleid zijn omdat er daar meer prikkels zijn. Dat is geen probleem. Sterker nog, je traint extra en het traint het breder waarnemen van wat er is.

Dat andere mensen je er kunnen zien is prima. Meditatie is zo ingeburgerd dat niemand er waarschijnlijk raar van opkijkt. Wellicht inspireer je anderen zelfs om ook even te gaan mediteren en echt te genieten van de zomerse omgeving. De smartphone even aan de kant te leggen en even bewust en in stilte aanwezig te zijn.

Enjoy!

Voor cursussen, workshops, de open meditatie avonden of bedrijfsmeditatie, bij Meditatie Amsterdam ben je aan het goede adres. Zelfs als je je wilt verdiepen vanuit je eigen woonkamer kan dat met de meditatie audio hier op de website, mijn blogs of met mijn boek ‘Meditatie, je dagelijkse minivakantie’. Wij helpen je graag verder!

Heb je een vraag over meditatie?
Mail me en wie weet wordt dit het onderwerp van mijn volgende blog!

Hoe meditatie de Thaise voetballertjes in de grot hielp om te overleven

Op 23 juni 2018 trokken twaalf voetballertjes van tussen de 11 en 16 jaar en hun coach erop uit om voor een uurtje het lokale grottenstelsel te bezoeken. Iets dat ze vaker deden, al was het deze tijd van het jaar minder veilig door de regenval, die kan leiden tot stromen van donkere modder en water. Diep in de grot werden ze plots overvallen door een stroom van water en werden ze gedwongen nog dieper de grot in te vluchten. Aangekomen op een droog plateau werd het stil….

Het was niet dat er niets gebeurde. Dezelfde dag, toen de jongetjes niet thuis kwamen, werd de zoektocht gestart en werden hun fietsen en spullen bij de ingang van de grot gevonden. Het duurde vervolgens tien dagen voordat de jongetjes gevonden werden in het complexe en nauwe gangenstelsel van de grot. Engelse duikers troffen de jongetjes daar kalm en ontspannen aan. Niemand schreeuwde of was in paniek en een van de moeders van de jongens verklaarde na het zien van de beelden: ‘Het was wonderbaarlijk hoe kalm ze daar zaten te wachten. Niemand huilde of iets.’

 

Wat zou er door jou heen gaan?

 

Stel je voor, je bent onder de 18 en diep in de grot verzeild geraakt, compleet afgesneden van de buitenwereld. Je weet dat de weg naar de uitgang 4 kilometer, waarvan bijna een derde volgelopen is. Boven je is er een berg van bijna een kilometer hoog en door de regen in dit seizoen kan het maanden duren voordat het waterpeil weer zakt. Met de zaklamp zie je een nauwe ruimte en voor je zwart, ondoorzichtig water. Ook heb je geen voorraad eten, batterijen voor de zaklampen, warme kleding of zuurstof mee.

In de nauwe, vochtige en duistere ruimte, beseffende dat je ver afgesneden bent van de buitenwereld en er een aanzienlijke kans is dat deze je door het labyrint van gangen, nooit zal bereiken, is de kans dat er angst, verwarring, desoriëntatie en paniek ontstaat groot. Iets dat met de dag groeit want anderhalve week lang was er geen teken van leven van de buitenwereld. Honger en vermoeidheid neemt toe en er is meer dan voldoende tijd om na te denken en te piekeren. Het enige dat je hebt is elkaar, elf andere teamgenootjes en je 25 jarige coach. Hoe houd je het hoofd erbij en laat je je niet meenemen door alle emoties en gedachten die er door je heen gaan? Geluk bij een ongeluk had de coach een ruime meditatie ervaring. Nadat de jongetjes na 10 dagen eindelijk gevonden waren, kwamen al snel de verslagen in de media, zoals in artikelen van de BBC en CNN, dat meditatie eraan bijgedragen had dat de jongens zo kalm en rustig waren gebleven.

 

Meditatie

 

De 25-jarige voetbal coach had tien jaar doorgebracht in een klooster als monnik en daar leren mediteren. Iets dat hij sindsdien dagelijks had voortgezet. In de grot heeft hij de jongens leren mediteren, wat waarschijnlijk dus een belangrijk aandeel heeft gehad in hoe kalm de jongens bleven in de omstandigheden en beter hun stress en emoties konden beheersen.

Niet alleen mentaal brengt meditatie rust, ook fysiek draagt het daaraan bij (voor wetenschappelijke onderbouwing, zie de pagina wetenschap). Meditatie verlaagt de hartslag, ademfrequentie en het metabolisme. Daarmee wordt het energieverbruik teruggebracht en is er minder honger en uitputting. Ook is er minder zuurstof nodig, geen overbodige luxe in een grotruimte waar die maar gelimiteerde aanwezig is.

 

De redding

 

Met de ontdekking van hun plek in het grottenstelsel was de stress nog niet voorbij. Er waren vier dagen nodig en een grote internationale reddingsoperatie om de jongens te bevrijden. De uiterst ingewikkelde reddingsoperatie door de pikdonkere, met ijskoud water gevulde gangen, waar de stroming vaak sterk was en doorgangen soms zo nauw waren dat de flessen van de duikers afgekoppeld moesten worden, werd door de hele wereld gevolgd. Een aanwezige duiker vertelde dat elk van de jongens voordat ze meegenomen werden, eerste een uur meditatie deden met hun coach. Onder verdovende medicijnen werden de voetballertjes, waarvan de meeste niet eens konden zwemmen, door de gangen naar de uitgang geleid. Hoe verraderlijk en gevaarlijk het traject was bleek wel toe een ervaren militaire duiker een paar dagen ervoor overleden was in het gangenstelsel tijdens de voorbereidingen van de operatie. Zelfs voor de ervaren grotduikers en Navy Seal duikers die de operatie uitvoerden was het een zeer moeilijk traject, zeker nu ze ook nog een jonge medepassagier naar buiten moesten leiden.

Uiteindelijk lukte het, twee weken nadat ze de grot binnen gegaan waren, om alle jongetjes weer veilig buiten te krijgen. Ze arriveerden in het ziekenhuis met hun eerste meditatie ervaring op zak, geleerd onder wel heel uitdagende omstandigheden. Voor iedereen die beweerd dat zij of haar omstandigheden zich nu even niet lenen om te gaan mediteren, wellicht is dit een voorbeeld dat het wellicht wel mee valt. Hoewel we natuurlijk nooit zullen weten hoe het anders verlopen was, is dit denk ik een demonstratie van hoe krachtig en waardevol meditatie kan zijn om je door moeilijke omstandigheden te helpen.

 

Wat kunnen wij ervan leren?

 

Voor de Thaise voetballertjes kwam meditatie als geroepen. Wellicht kan het ze ook nog helpen bij de verwerking van het avontuur en het omgaan met alle aandacht die ze ongetwijfeld krijgen in de nasleep. Zeker gezien de commercie plannen opgevat heeft van de grot nu een toeristenattractie te maken en er twee films gepland zijn over de gebeurtenissen. Meditatie geeft rust in drukte en is effectief gebleken bij mensen met post traumatisch stress syndroom.

Wat kunnen wij ervan leren? Wellicht voornamelijk dat meditatie toepasbaar en te leren is onder vrijwel alle omstandigheden. Dus als je jezelf wijs probeert te maken dat je leven nu even niet geschikt is voor meditatie, helpt dit verhaal je wellicht daaraan voorbij te kijken. Hoe moeilijker de omstandigheden, hoe beter je het kan gebruiken. Net zoals niemand te veel overgewicht heeft om af te gaan vallen of een te slecht uithoudingsvermogen om te beginnen met meer lichaamsbeweging. Als ook jij het gevoel hebt vast te zitten in je leven, in een situatie die weinig uitzicht op verbetering biedt of veel onzekerheid met zich meeneemt, ook al zit je niet letterlijk vast in een grot, wellicht is meditatie het middel dat je kan helpen om het overzicht en de interne rust en balans te herstellen.

Doe er je voordeel mee, net als deze Thaise jongetjes.

 

Voor cursussen, workshops, de open meditatie avonden of bedrijfsmeditatie, bij Meditatie Amsterdam ben je aan het goede adres. Zelfs als je je wilt verdiepen vanuit je eigen woonkamer kan dat met de meditatie audio hier op de website, mijn blogs of met mijn boek ‘Meditatie, je dagelijkse minivakantie’. Wij helpen je graag verder!

Heb je een vraag over meditatie?
Mail me en wie weet wordt dit het onderwerp van mijn volgende blog!

Is je vakantie ook vakantie voor je geest?

Juli 2018, het magazine van een grote internet en tv aanbieder ligt in de brievenbus met de titel ‘vakantieboek’. De eerste twee koppen op de omslag zijn ‘Bingewatchen. Met deze topseries verveel je je nooit’ en ‘25x afvinken, de ultieme vakantie bucketlist’. En de foto is van twee kinderen met chips achter een laptop. Wat klopt er niet…. Het is een mooie weerspiegeling van wat er tegenwoordig gedacht en met name ook verkocht wordt.

Vakantie wordt geassocieerd met ontspanning. Even niet hoeven werken en veel vrije tijd. Kinderen achter een laptop betekent voor veel ouders rust, de vraag is of de kinderen daar zoveel rustiger van worden. Ze zijn even afgeleid maar beeldschermen zorgen voor zoveel prikkels dat ze mentaal onrustig worden en het kind al snel overprikkelt of een stuiterbal wordt. Naar mijn mening is het geen toeval dat de opkomst en toename van ADHD synchroon loopt met de opkomst van de beeldschermen en met name smartphone.

Ook voelt 64% van de Nederlanders zich niet uitgeslapen in de ochtend en geeft maar liefst 83% aan door slaapproblemen soms of regelmatig minder te presteren op werk of school (onderzoek van Fonds Psychische gezondheid uit 2016). Terwijl we de beschikking hebben over meer ‘digitale ontspanning’ dan ooit. Bij kinderen zie ik vaak dat een uurtje achter een beeldscherm ertoe leidt dat ze eerder versuft en futloos erachter vandaan komen dan even ontspannen en opgeladen zijn en bij jonge kinderen dat het een strijd is om ze erachter vandaan te krijgen. Reden te meer dat ik mijn dochtertje die deze maand haar eerste verjaardag viert, bewust zoveel mogelijk weghoudt van beeldschermen en we bewust geen tablet in huis hebben.

 

Hoe ontspannen is ‘doen’ of achter een beeldscherm zitten?

 

Veel mensen zoeken een beeldscherm op om tot ontspanning te komen. De vraag is of dat ook gebeurt. Het kan zijn dat mijn leven saai is, maar in een serie, film of op social media gebeurt er in een uur een stuk meer dan doorgaans in mijn leven. Het is een bombardement van prikkels en dat gaat onmogelijk samen met ontspanning van de geest. Afleiding ja, maar dat is wat anders dan ontspanning. En ‘bingewatching’ wordt in een vakantieboek dus neergezet als iets dat je een vakantiegevoel moet geven en iets dat positief is. En je weg moet houden van verveling, iets dat je blijkbaar moet vermijden.

Gezien de bron, het is een uitgave van een internet en tv provider, is het niet onlogisch dat ze hun product proberen te linken aan iets fijns als vakantie. McDonalds wil je met tegenwoordig groen in het logo ook proberen te overtuigen dat ze je natuurlijke producten aanbieden en sigaretten en alcohol merken ook niet alles wat bekend is over hun product met je delen. Het zegt echter ook iets over hoe er tegenwoordig gedacht wordt over vrije tijd, ontspanning en rust. ‘Doen’ en zelfs overmatig doen (‘binge’) is waarnaar we moeten streven (‘verveel je je nooit meer’ en ‘afvinken’ van de ‘bucketlist’), terwijl de stress en burn-out cijfers hoger zijn dan ooit te voren en tegenwoordig de belangrijkste reden van verzuim en uitval zijn op de arbeidsmarkt (wat al sinds 2015 het geval is volgens cijfers van het CBS) en veel Nederlanders dus met vermoeidheid en slaapproblemen kampen. De oplossing ligt echter in minder prikkels en niet meer. ‘Zijn’ in plaats van ‘doen’, even afstand nemen van alles wat er gebeurt in plaats van juist activiteit en prikkels opzoeken. Dat is waarom meditatie ook zoveel rust en balans brengt. Rust omdat je bewust bezig bent om prikkels te laten zijn voor wat ze zijn en je niet te laten beïnvloeden. Balans omdat het juist voor het noodzakelijke tegenwicht zorgt in de prikkelrijke maatschappij waar nauwelijks meer echte ontspanning voor komt. Iedereen die mediteert merkt dat dit een ander gevoel van ontspanning is dan tijdens ‘ontspanning’ door beeldschermen of zelfs de ontspanning op vakanties.

 

Bingewatchen of mediteren?

 

Misschien is een vakantie het perfecte moment om juist meditatie op te pakken of te intensiveren. Zodat je echte rust en ontspanning bereikt, je echt even los komt van de drukke maanden ervoor. De titel van mijn eerste boek is niet voor niets ‘Meditatie, je dagelijkse minivakantie’ en het is ook de reden waarom steeds meer mensen meditatie of yoga retreats boeken. Tijdens het mediteren kan het heel onrustig en druk zijn in je hoofd, erna is er echter vrijwel altijd veel meer ruimte, rust en ontspanning. Beoordeel het effect van meditatie dus vooral niet op het proces zelf maar op het gevolg ervan. Net zoals je dat bij het sporten en studeren doet. Dat meditatie zorgt voor ontspanning is ook iets dat wetenschappelijk ondersteunt wordt en uit onderzoek blijkt zelfs dat het voor meer ontspanning zorgt dan ontspanningsoefeningen (Hwang 2018 – Creswell 2016 – Levy 2012).

Er is natuurlijk niets mis met dingen doen in je vrije tijd. Geniet vooral van het mooie weer en leuke activiteiten met anderen! Het is echter ook belangrijk te investeren in je balans, zodat je het optimale uit je leven kunt halen. Meditatie is iets dat je daarmee kan helpen. Regelmatig mediteren zorgt voor structureel meer rust en stabiliteit, waardoor je minder snel moe en overprikkeld bent en nog meer kunt genieten van de dingen die je doet.

Waarschijnlijk komt ook voor jou de vakantie eraan en ben deze keer eens extra bewust waarvoor je kiest en waar je jezelf (en eventueel je kinderen) aan bloot wilt stellen nu je even wat extra vrije tijd hebt. Kijk niet alleen eens kritisch naar de invulling van je vakantie en leven in het algemeen, ben net zo bewust en kritisch naar wat bedrijven en advertenties je willen vertellen dat goed voor je is. Zo is bingewatching echt niet goed voor je geest. Test het zelf maar eens en ervaar eens hoe fris en echt ontspannen je je mentaal voelt na een spannende serie gekeken te hebben en hoe dat is na een meditatie of wandeling in het park of het bos.

Ik wens je een hele fijne vakantie deze zomer en vooral een waar je echt tot rust kunt komen!

 

Voor cursussen, workshops, de open meditatie avonden of bedrijfsmeditatie, bij Meditatie Amsterdam ben je aan het goede adres. Zelfs als je je wilt verdiepen vanuit je eigen woonkamer kan dat met de meditatie audio hier op de website, mijn blogs of met mijn boek ‘Meditatie, je dagelijkse minivakantie’. Wij helpen je graag verder!

Heb je een vraag over meditatie?
Mail me en wie weet wordt dit het onderwerp van mijn volgende blog!