Stress en hoe ermee om te gaan

Stress is diep ‘geprogrammeerd’ in ons systeem als onze biologische reactie op gevaar. Het heeft als doel zo effectief mogelijk te kunnen handelen in momenten van nood en treedt in werking als we het gevoel hebben niet aan te kunnen waarmee we geconfronteerd worden. Bij deze situaties, zoals bij gevaar, treedt het zogenaamde fight-or-flight mechanisme in werking. Dan is er alles aan gelegen om te overleven door of te vluchten, of te vechten en daarvoor hebben lichaam en geest alle energie en aandacht nodig.

Stress brengt je lichaam in de opperste staat van paraatheid; je bloeddruk en hartfrequentie gaan omhoog, je spierspanning neemt toe, je staat op scherp en je bent klaar voor actie. Stress stelt ons in staat meer te kunnen doen dan normaal. So far so good. Waarom is stress dan zo’n item?

Acute versus chronische stress

Als je stressvol bent dan rijd je als het ware 100 kilometer per uur in de tweede versnelling. Je kunt heel snel accelereren en handelen, maar maakt ook heel veel toeren. De stresstoestand kost veel energie. Dat is prima zolang het kort duurt en je er daarna van kunt herstellen. Precies waarvoor het mechanisme ooit ‘geïnstalleerd’ is, namelijk voor acute noodtoestanden. Die duren meestal maar kort en zo gauw je in veiligheid bent kun je weer ‘loslaten’.

Tegenwoordig komen wij echter zelden meer in levensbedreigende toestanden. Toch kennen we meer stress dan ooit. Dat komt omdat we ons achter ons bureau op het werk of in onze thuissituatie wijs maken dat we aan het overleven zijn. We krijgen, met name door alle technologie, zoveel prikkels en verwachtingen te verwerken, dat het ook echt zo lijkt. En we zijn mentaal ook een soort van aan het overleven in onze rol of functie. Ook bij jongeren is dat het geval. Het is dan geen werkgever of collega die voor de input zorgt, sociale media zorgt voor minimaal net zoveel druk. De altijd op de loer liggende ‘fear of missing out’, waar overigens ook volwassenen mee te maken hebben, kan voor veel druk en stress zorgen. Net zoals de continue bereikbaarheid en enorme hoeveelheid prikkels.

Stress is ‘ontworpen’ voor acute situaties. Dat is goed zodat we als het er echt om gaat meer kunnen presteren dan normaal. In de natuur is acute stress normaal en chronische stress zeldzaam. Bij ons is dat andersom. Daarmee is stress een mechanisme geworden dat niet zo goed meer past bij de huidige omstandigheden. Een goed mechanisme in verkeerde omstandigheden.

Ziekmakend

Als de stresstoestand aanhoudt, gebeuren er een aantal dingen die onze gezondheid schaden. Ten eerste kost de stresstoestand zoals ik al noemde veel energie. Er wordt meer verbruikt dan we kunnen aanvullen en zelfs als we willen rusten tijdens de nacht, kunnen we de slaap niet vatten. Omdat we in de overleef toestand zitten blijven we waakzaam. Wie gaat er immers rustig slapen wetende dat er gevaar dreigt? Met name onze fysieke energie heeft zijn grenzen en daarom wordt onze energievoorraad steeds kleiner en raakt een keer op. Als de bodem in zicht is dan stopt het systeem er gewoon mee. Dat heet een burn-out. Er is te lang te veel energie verbruikt en tijd om even in de minimale stand verder te gaan om het te overleven.

Bij stress bereidt ons lichaam zich voor op actie. Dat kost energie en daarom hebben we vaak trek in dingen die zoet of vet zijn. Dat zijn immers sneller energieleveranciers. Het is compleet logisch dat het lichaam zo reageert, er is immers nood en dus moeten we vechten of vluchten. Er wordt energie vrijgemaakt in de bloedsomloop en spieren. Omdat we dat tegenwoordig niet meer hoeven te vechten of vluchten, wordt de vrijgekomen energie niet gebruikt en vervolgens opgeslagen. En dat wordt vaak vetweefsel. Zo leidt stress overgewicht in de hand, een van de belangrijkste gezondheidsbedreigingen van onze maatschappij.

Als we in de ‘overlevingsmodus’ zitten, worden andere systemen in ons lichaam minder belangrijk. Alle aandacht van het lichaam gaat naar de spieren en hersenen, die zijn nodig voor vechten en vluchten. Het spijsverteringssysteem en alles wat zorgt voor onderhoud en herstel van het lichaam, wordt daar ondergeschikt aan en krijgen gedurende periodes van stress weinig aandacht. Logisch, daar heb je weinig meer aan als je het fysiek niet overleefd. Alle energie gaat naar de systemen die je helpen om mentaal scherp te zijn en om fysiek optimaal te kunnen ‘vechten of vluchten’. Dit is ook de reden waarom vrouwen die gestrest zijn vaak moeilijk zwanger kunnen raken. Zwanger zijn in een periode van crisis is alles behalve handig en het lichaam heeft wel wat anders aan zijn hoofd.

• Stress past als mechanisme niet zo goed meer bij de huidige omstandigheden

Burn-out

In periodes van te veel en vooral te lang hebben van stress, put je jezelf uit. Dat gaat ten koste van je lichaam en geest. Burn-out is, hart- of herseninfarcten en dergelijke even niet meegerekend, doorgaans het laatste station. Het potje is leeg, je bent door je arsenaal compensatie- en overlevingsstrategieën heen en je kunt even niets meer. Zowel lichamelijk als mentaal.

Daarvoor zijn er echter al problemen. Je merkt dat je bijvoorbeeld minder goed informatie opneemt en je slechter kunt concentreren. Je staat als ‘overlever’ namelijk open voor alles wat er gebeurt zodat je, net als en kat in het nauw, op elke vorm van bedreiging kunt reageren. Alle info komt tegelijk binnen. Je weet niet meer waarop je je moet focussen en bent al helemaal niet meer zo goed in staat te onderscheiden wat belangrijk is en wat niet. Alles komt even hard binnen. Hierdoor raak je snel overprikkelt. Tegelijkertijd is het logisch nadenken vermindert actief omdat je in de modus van instinctief reageren staat. De hersenregio’s die actief zijn bij logica en ratio worden overruled. Met als gevolg dat je vaak het overzicht helemaal kwijt raakt en minder handige beslissingen maakt.

Overprikkeld zijn komt steeds vaker voor. Dat loopt synchroon met de opkomst van de computers en met name smartphones en dit is terug te zien in de cijfers over ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid.

“Stress is beroepsziekte nummer 1”

Dat schreef de Rijksoverheid al in 2014. Toen al bedroeg het verzuim door stress 33% en had zo’n 12% van de werknemers last had van een burn-out of zat er tegenaan. Het jaar 2014 was ook het eerste jaar in de geschiedenis dat mentale klachten een groter aandeel hadden in arbeidsongeschiktheid dan lichamelijke problematiek. Dit bleek uit cijfers van het CBS.

Uit een onderzoek onder 1,1 miljoen werknemers door ArboNed, kwam naar voren dat van 2009 tot 2014 het totale verzuim ongeveer gelijk gebleven was. Het aandeel van stress was in 2014 echter acht keer hoger dan vijf jaar daarvoor. Bij met name jonge mensen was deze stijging groot; in de leeftijdsgroep van 25 tot 35 jaar waren er in vijf jaar tijd bijna dertigduizend arbeidsongeschikten met een psychische stoornis bijgekomen.

De Rijksoverheid liet in het jaarverslag van de Inspectie Sociale Zaken en Werkgelegenheid over 2014 het volgende optekenen: “Sinds 1998 groeit het aantal arbeidsongeschikten met psychische problemen geleidelijk van ongeveer 30%, naar bijna de helft van het totaal aantal arbeidsongeschikten in 2013. Ruim driekwart van de uitval door psychische problemen heeft te maken met stress. Er zijn geen indicaties dat deze trend zich keert. Integendeel: in een verkenning naar de psychosociale arbeidsbelastingproblematiek heeft de Inspectie aanwijzingen gevonden dat er op dit moment verschillende factoren zijn die het risico op psychosociale arbeidsbelasting verder verhogen.” (Rijksoverheid – Inspectie Sociale Zaken en Werkgelegenheid 2015)

Stress is een dure aangelegenheid

De kosten voor het bedrijfsleven en maatschappij vanwege stress zijn enorm. Met name ook omdat de uitval door stress, afhankelijk van de ernst, tussen de vijfeneenhalf en acht maanden ligt. Dit bleek uit de cijfers van ArboNed in 2016. Zij voegden daar aantoe: “als je dan weet dat één verzuimdag 250 euro kost, wordt het hoog tijd om stress en psychische klachten vroegtijdig te herkennen en aan te pakken”.

Ook vond ArboNed dat “van de groep herstelde werknemers maar liefst 28% opnieuw te maken krijgt met verzuim door psychische klachten, vaak al binnen 12 maanden“.

De oplossing is….

Om stress tegen te gaan is het belangrijk voldoende tegenwicht te creëren voor overprikkeling. Ontspanning dus. Niet door de gangbare vormen van ‘ontspanning’ waar doorgaans een beeldscherm bij komt kijken tegenwoordig, maar door echte ontspanning. Alles met een beeldscherm staat doorgaans garant voor een bombardement aan prikkels. Ontspanning is iets dat het aantal prikkels juist vermindert.

Verassing, verassing: precies dat doet meditatie voor je. Meditatie zorgt er niet voor dat de prikkels in je dagelijks leven verdwijnen, het zorgt ervoor dat je er anders mee om gaat. Tijdens het mediteren ben je bewust bezig om de prikkels te laten zijn voor wat ze zijn, er niet in mee te gaan maar de rust en balans in jezelf te vinden. Er zijn weinig tot geen methoden die voor meer ontspanning zorgen dan meditatie. Slapen is ook niet zozeer mentale ontspanning. Het is voornamelijk fysieke ontspanning en iedereen herkent waarschijnlijk wel hoe moe je kunt ontwaken na een nacht met drukke dromen. Onderzoek door Tang in 2009 toonde zelfs aan dat meditatie voor meer ontspanning zorgt dan ontspanningsoefeningen.

Daarbij zijn er talloze onderzoeken die aantonen dat meditatie voor ontspanning zorgt en zeer effectief werkt tegen stress. Niet alleen verhoogt het de stressbestendigheid en ervaren mensen die mediteren minder stress, het verlaagt ook actuele stress, zorgt voor sneller herstel van stressklachten, beïnvloedt de regio’s in het brein gerelateerd aan stress op een positieve wijze en het wordt zelfs als therapie toegepast bij mensen met een post traumatische stress stoornis.

Meditatie past daarom perfect in deze tijd en maatschappij, wellicht zelfs meer dan ooit.

Wil je graag snel en effectief leren mediteren dan helpen wij je graag verder. Dat kan door een van onze meditatie trainingen of met het eenvoudig te volgen stappenplan via mijn boek ‘Meditatie, je dagelijkse minivakantie’. Eenvoudig en zonder dat het veel van je tijd vraagt.

Probeer het zelf en ervaar zelf wat meditatie voor je kan doen. Klik hier voor een gratis audio van een begeleide meditatie.

Heb je een vraag over meditatie? Stuur hem me gerust en wie weet wordt dit het onderwerp van mijn volgende blog!