Vrijwel iedereen heeft tegenwoordig wel een idee over wat meditatie is. Dat zorgt ervoor dat er veel opvattingen zijn over wat er zou moeten zijn en gebeuren tijdens het mediteren. Vaak wordt dat in de hand gewerkt door de afbeeldingen van mediterende mensen in tijdschriften waarbij ze vaak volledig sereen en glimlachend, gekleed in wit en op een strand of aan het water afgebeeld worden. Uiteraard kun je daar prima mediteren (zoals ik op deze foto), het uiterlijke plaatje zegt echter niets over de innerlijke omstandigheden. Meditatie is training van de geest en iets anders dan stil zitten met je ogen dicht of het doen van ontspanningsoefeningen. Dat het ook tot andere effecten leidt en er zelfs heel andere activatiepatronen zijn in de hersenen, wordt bevestigd door wetenschappelijk onderzoek (Irrmischer 2018 – Zeidan 2015 – Hwang 2018 – Creswell 2016 – Levy 2012).

Mensen denken vaak dat je tijdens het mediteren meteen in een ‘zen-toestand’ terecht moet komen, waarbij alles wat niet wenselijk is tot rust komt, je gedachten en problemen verdwijnen en alles vredig en in balans is. Mensen die vaker gemediteerd hebben, weten dat dit niet het doel van de meditatie sessie is. Bij meditatie is wat je ervaart nooit ‘fout’. Ook als je compleet onrustig bent en er een storm van gedachten en emoties is. Het gaat er bij het mediteren niet om wat je waarneemt, het gaat erom hoe je daarmee omgaat. Omdat je leert om alleen te kijken naar wat er gebeurt, verandert je relatie ermee en zorgt meditatie voor ontspanning, overzicht en balans en uiteindelijk vrijheid van geest. Dat is het resultaat van meditatie, niet het doel voor tijdens je sessie.

Dat er tijdens de sessie niet plaatsvindt wat verwacht wordt, is waarom veel mensen al snel concluderen dat het niet (voor hen) werkt. Het is echter niet alleen een uitdaging voor mensen die beginnen met mediteren. Ook mensen die al langer mediteren, hebben vaak een idee over of een sessie ‘goed’ of ‘niet goed’ was, terwijl de enige ‘slechte’ meditatie, de sessie is die je niet hebt gedaan. Meditatie brengt je aandacht naar intern. Niet om te vluchten van de externe wereld of omstandigheden of om er los van te komen echter. Je doet dat om je interne wereld beter te leren kennen en ervaren en daar de rust en balans te kunnen vinden.

Door te mediteren leer je hoe je geest eigenlijk werkt, iets dat je in je opvoeding of opleiding doorgaans niet geleerd wordt. Ook leer je hoe ermee te werken, zodat je controle krijgt over hoe je in de wereld staat en beweegt en minder onvrijwillig meegenomen wordt door wat er in en om je heen gebeurt. Je bent wakkerder in het moment, helderder en minder afgeleid. Daarmee neemt je onnodige breinactiviteit voor een heel groot deel af en dat zorgt direct voor ontspanning en overzicht. Meditatie brengt je bij het meest optimale uitgangspunt om, zonder overbodige vertroebeling, verlies van energie of afleiding, de optimale omstandigheden te creëren in je leven. Het versterkt je basis en heeft daarom veel positieve effecten die je leven gemakkelijker en aangenamer maken.

Veel positieve effecten gevonden door de wetenschap

Veel hoger opgeleiden in het bedrijfsleven gebruiken meditatie om hun productiviteit te verhogen en om beter om te gaan met stress. Topsporters en militaire elite eenheden gebruiken het voor meer concentratievermogen, efficiëntie en prestatievermogen onder druk. Ook schrijven artsen al jaren trajecten zoals mindfulness meditatie voor aan hun patiënten. Dat doen ze omdat meditatie werkt. Dat blijkt niet alleen al tientallen eeuwen in de praktijk, ook de moderne wetenschap heeft de laatste decennia veel positieve effecten van meditatie gevonden. Hier een kleine greep uit wat naar voren gekomen is uit wetenschappelijk onderzoek:

• Meer productiviteit
• Meer concentratievermogen
• Meer creativiteit en inzichten
• Meer geheugencapaciteit
• Snellere werking van de hersenen
• Beter bij een taak kunnen blijven
• Minder afgeleid zijn
• Minder fouten maken
• Sneller beslissingen kunnen nemen
• Minder vermoeidheid
• Minder kans op ziekteverzuim
• Minder kans op burn-out
• Minder stress
• Betere werking van het immuunsysteem
• Vertraging van het verouderingsproces
• Meer ontspanning
• Meer energie
• Minder behoefte aan slaap
• Helderder kunnen waarnemen
• Meer informatie op kunnen nemen
• Beter omgaan met negatieve emoties
• Meer ondernemendheid
• Minder neerslachtigheid
• Meer mentaal welbevinden

Meditatie zorgt er zelfs voor dat de structuur van je hersenen verandert, wat al na vier weken (twintig minuten per dag) mediteren, op MRIbeelden zichtbaar is. Op de pagina Wetenschap vind je veel onderzoeken terug die de bovengenoemde resultaten bevestigen.

Meditatie heeft een enorm breed spectrum aan positieve effecten. Het leidt tot meer mentale rust, balans, energie en helderheid, vertraagt het verouderingsproces van de lichaamscellen en zorgt zelfs voor een hoger geluksniveau. Hoe kan het dat zo’n eenvoudige methode op zo’n breed vlak tot effecten leidt? Dit komt omdat meditatie de connectie met je basis versterkt. Als we ergens naar verlangen zoals geluk, ontspanning of energie, zijn we eraan gewend geraakt om oplossingen te zoeken in externe zaken. Vaak is dat in zaken als (ongezonde) tussendoortjes, shoppen, uitgaan, tv, tablets of smartphones, ‘likes’, koffie, alcohol, seks of drugs. Deze vervullen de behoefte alleen kortdurend waardoor er een onstilbare honger naar meer ontstaan en ze geven doorgaans slechts genoegdoening op een bepaald vlak in je leven.

Zaken als geluk, rust, balans, helderheid, gezondheid, creativiteit en energie komen echter van binnenuit. Externe factoren kunnen deze interne ervaringen of processen hoogstens triggeren, ze bezitten zelf echter geen kwaliteiten zoals ‘geluk’, ‘balans’ of ‘ontspanning’. Als je naar de bron gaat waar ze vandaan komen, heb je er toegang toe wanneer je maar wilt. Daarbij zorgt aandacht voor je innerlijke wereld ervoor dat je je hele systeem en alle facetten van je leven voedt. Net zoals externe factoren als regen en zonneschijn vaak een deel van de bladeren en zo takken van een boom bereikt, voedt alles wat via de wortels binnenkomt elke tak en elk blad van de boom. Meditatie werkt op de wortels van je systeem en daarom heeft het zo’n breed spectrum van effecten. En het doet dat zonder bijwerkingen of grote investeringen.

De definitie van meditatie

Hoe definieer je meditatie nu precies? Dat blijkt redelijk onmogelijk te zijn. Geef maar eens een goede sluitende definitie van een ervaring van verliefdheid of honger. Daarbij kent meditatie, net als sport, vele verschillende vormen. Alle mooie beschrijvingen ten spijt, verder dan het omschrijven van wat er gebeurt, komen we helaas niet.

Meditatie gaat over het leren kennen van de geest en dat doe je door te pauzeren en observeren. Pauzeren is van alle drukte van de wereld om je heen en in je leven in de vorm van verplichtingen, rollen, relaties en situaties waarin je je bevindt. Pauzeren van het oppervlakkige rumoer dat voorkomt dat je de diepte kunnen ervaren en de focus weghaalt van het naar binnen kijken. Observeren is van wat er allemaal in de geest gebeurt en hoe je daarmee omgaat, van de enorme hoeveelheid van interne processen, emoties en voornamelijk gedachtestromen. Je observeert zonder interpretatie, actie of reactie, je leert weer te zijn met wat er is zonder er automatisch iets mee te hoeven of willen doen.

Hierdoor vind je steeds meer het oog van de orkaan, waar rust heerst en je het rumoer helder kunt waarnemen zonder dat het je beïnvloedt. Er ontstaat rust zonder dat je iets aan de omstandigheden hoeft te veranderen.

Als een ijsblok in de oceaan

De mooiste en meest heldere metafoor voor wat er gebeurt bij het mediteren, vind ik zelf de vergelijking met een ijsblok in de oceaan. Stel je voor dat je bent als een blok ijs dat in de oceaan drijft. Door de golven van de oceaan is er continue beweging. Soms zijn de golven sterk, is er een storm en zijn de omstandigheden zwaar. Soms is de oceaan redelijk rustig. Helemaal stil is het echter nooit.

De golven van de oceaan kun je vergelijken met de bewegingen in je geest. Ook je zintuigelijke waarnemingen, emoties en gedachten blijven komen en gaan en zullen nooit helemaal tot rust komen. Ze ontstaan vanuit het grote geheel en verdwijnen er ook weer in. En net zoals de golven invloed hebben op de kalmte van het wateroppervlak, kunnen de bewegingen in je geest je gemoedsrust beïnvloeden.

Door te mediteren laat je de golven, de bewegingen in je geest, even voor wat ze zijn en zak je voorbij de onrust. Ga je voorbij de golven aan de oppervlakte naar de diepere lagen van je bewustzijn. Daar is het kalm en rustig. De golven zijn er nog steeds en je kunt ze zelfs nog zien en waarnemen. De bewegingen aan de oppervlakte hebben echter geen invloed meer op je en hoe dieper je komt, hoe meer je dat ervaart. Zelfs als het stormt, bevind jij je in rust, stabiliteit, ruimte en vrijheid. Een ervaring die iedereen die wel eens in zee gedoken heeft, waarschijnlijk wel herkent. Net zoals iedereen die al langer mediteert deze rust herkent.

Deze metafoor kan op zichzelf al als een meditatie zijn. Ervaar hoe het is de diepte in te zakken, waarvoor je niets hoeft te doen en je alleen maar hoeft te laten afzakken voorbij de interne en externe onrust en dagelijkse beslommeringen. Als je op een rustige plek aangekomen bent in je geest, rust daar dan en laat alles even zijn voor wat het is. Geen golf van onrust heeft meer invloed op je en je ervaart alleen maar rust en ruimte om je heen.

Niets doen is niet gemakkelijk

Meditatie zou eigenlijk het gemakkelijkste moeten zijn wat er is. Het is eigenlijk niet meer dan ontspannen aanwezig zijn bij wat er op dit moment is en gebeurt. De instructie ‘blijf met je aandacht bij wat er nu is en gebeurt en probeer afleiding te voorkomen’ is ook alles behalve moeilijk om te begrijpen. Net als bij koorddansen, waar de instructie neer komt op ‘loop over het koord naar de overkant en probeer niet te vallen’, blijkt de praktijk uitdagender te zijn dan dat. Bewust aanwezig te blijven bij het hier en nu is heel moeilijk met die energierijke en tegenwoordig vaak drukke geest van ons.

We zijn niet meer gewend om niets te doen en zitten tegenwoordig vrijwel altijd in de ‘doe-modus’. Wanneer heb jij nog wel eens een moment dat je niets doet? Elk vrij momentje wordt doorgaans opgevuld met even iets lezen, eten, opruimen of televisie kijken of de smartphone checken. Kijk maar eens rond in een wachtkamer, voor een rood stoplicht of in de rij bij de supermarkt.

Dat mentaal echt even tot rust komen zeer zeldzaam geworden is, gaat ten koste van je ontspanning en vermogen tot ontspannen. Ook het vermogen tot concentreren en de aandachtsspanne heeft eronder te lijden en vormt tegenwoordig een steeds groter probleem. We raken snel afgeleid als de aandacht niet door iets interessants zoals een beeldscherm getrokken wordt en als we de aandacht zelf moeten richten, zoals bij het werk of de studie, is de aandachtspanne soms nog maar heel kort. Een tendens die waarschijnlijk ook bijdraagt aan de sterke toename van aandoeningen als ADHD, overspannenheid en burn-out.

Leren controle over de geest te krijgen

Door te mediteren krijg je meer regie over waar de aandacht heen gaat en je hem laat rusten. Daarmee krijg je meer controle over je hoe je je voelt en helder en effectief je functioneert. Hoe meer je jezelf met meditatie mentaal traint, hoe fitter je mentaal wordt. Meditatie doet met de geest wat sporten voor je lichaam doet. Net zoals je door te sporten ook buiten de trainingen om merkt fitter te worden (zoals het minder snel buiten adem zijn als je naar je werk fiets of de trap op loopt), merk je dat je door meditatie ook in je dagelijks leven meer aanwezigheid, helderheid en mentale vrijheid ervaart.

Veel mensen beginnen met mediteren op het moment dat ze mentaal moe of druk zijn en zonder echte uitleg en vaak dus ook nog eens met de verkeerde opvattingen over wat ze kunnen verwachten. Als je met een verminderde fitheid en zonder specifieke trainingsinstructies begint met mediteren, is het vaak een hele opgave. Zelfs zonder belemmerende factoren is het al heel lastig omdat we het niet meer gewend zijn onze aandacht op deze manier te richten. Daarbij gaat het aanleren van elke vaardigheid, of het nu auto rijden, een nieuwe taal leren spreken, tennissen of gitaar spelen is, veel sneller met een deskundige coach of trainer. Wil je meer weten over waarom begeleiding bij het meditatie zo belangrijk is? Je hoort het in dit interview met mij:

Meditatie Amsterdam helpt je graag op weg om zo snel en effectief mogelijk de positieve effecten van meditatie te ervaren, meestal al binnen enkele sessies. Benieuwd naar welke meditatietrainingen wij voor je hebben?